Ransomware is een type malware dat bestanden op een apparaat versleutelt of het volledige systeem blokkeert, met als doel losgeld te eisen van het slachtoffer. Deze vorm van cybercriminaliteit is de afgelopen jaren uitgegroeid tot een van de grootste bedreigingen voor organisaties, overheden en particulieren wereldwijd.
Het is dus kwaadaardige software die toegang tot bestanden of systemen blokkeert totdat er een geldbedrag wordt betaald vaak in cryptocurrency zoals Bitcoin. Het slachtoffer ontvangt meestal een melding op het scherm waarin staat dat bestanden zijn versleuteld, samen met instructies voor het betalen van losgeld.
Wat ransomware bijzonder gevaarlijk maakt, is dat het niet alleen schade aanricht aan een systeem, maar ook bedrijfsprocessen kan verstoren, klantgegevens kan lekken of zelfs hele infrastructuren plat kan leggen.
Ransomware-aanvallen richten zich op uiteenlopende doelwitten:
Grote bedrijven en overheidsinstellingen vanwege hun hoge losgeldcapaciteit
Ziekenhuizen vanwege hun noodzaak tot snelle dataherstel
MKB’s en particulieren, vaak als onderdeel van grootschalige campagnes
De motivatie van cybercriminelen is bijna altijd financieel, al wordt ransomware soms ook ingezet als vorm van digitale sabotage of politieke druk.
Ransomware werkt in meerdere fasen, van het binnendringen van een systeem tot het versleutelen van gegevens en het eisen van losgeld. Cybercriminelen maken gebruik van verschillende aanvalstechnieken en tools, afhankelijk van hun doelwit en ervaring.
De eerste stap is het infecteren van een apparaat of netwerk. Veelgebruikte methoden hiervoor zijn:
Phishing e-mails: berichten met een malafide bijlage of link die bij openen de ransomware installeert.
Drive-by downloads: besmette websites die zonder interactie ransomware kunnen downloaden.
Kwetsbaarheden in software: aanvallers gebruiken bekende lekken in systemen zonder recente beveiligingsupdates.
Remote Desktop Protocol (RDP): zwakke wachtwoorden of openstaande poorten worden gebruikt om via RDP binnen te dringen.
Na de toegang tot het systeem begint de ransomware vaak met het versleutelen van belangrijke bestanden, zoals documenten, afbeeldingen, databases of zelfs complete systeemmappen. De meeste moderne varianten gebruiken sterke encryptie algoritmen zoals AES of RSA, waardoor herstel zonder de sleutel vrijwel onmogelijk is.
Sommige varianten gaan nog verder door ook back-ups te versleutelen of netwerkshares aan te vallen, om herstelpogingen te dwarsbomen.
Als de versleuteling voltooid is, verschijnt er meestal een losgeldbericht op het scherm van het slachtoffer. Hierin staat:
Het bedrag dat betaald moet worden
De betaalmethode (vaak in cryptocurrency)
Een deadline (soms met dreiging van verhoging of vernietiging)
Instructies voor contact met de aanvaller
Soms geven aanvallers ook een “proefherstel” van één bestand (decryption) om hun betrouwbaarheid te tonen.
Veel recente aanvallen gebruiken een tweede tactiek: vóór de versleuteling worden gegevens gestolen. Wordt het losgeld niet betaald? Dan dreigen de aanvallers met het publiceren van vertrouwelijke data. Dit verhoogt de druk op het slachtoffer aanzienlijk.
Ransomware is er in verschillende vormen, elk met een eigen werkwijze en impact. De ene variant vergrendelt je volledige apparaat, terwijl de andere gericht is op het versleutelen van specifieke bestanden. Hieronder vind je de meest voorkomende typen.
Dit is de bekendste en meest schadelijke vorm. De ransomware versleutelt bestanden op een apparaat of netwerk en maakt ze ontoegankelijk zonder de juiste sleutel. Slachtoffers worden gedwongen losgeld te betalen voor het herstel.
Bekende voorbeelden: WannaCry, CryptoLocker.
Locker-ransomware blokkeert de toegang tot het volledige apparaat, meestal zonder de bestanden zelf te versleutelen. Je kunt het systeem niet meer gebruiken totdat je het losgeld betaalt. Deze vorm richt zich vaker op eindgebruikers dan op bedrijven.
Scareware doet zich vaak voor als een legitiem antivirusprogramma. Het toont misleidende waarschuwingen zoals “Je systeem is geïnfecteerd – betaal om het op te schonen.” De bestanden worden meestal niet echt versleuteld, maar gebruikers worden gemanipuleerd door angst.
Bij doxware stelen aanvallers vertrouwelijke gegevens en dreigen ze deze openbaar te maken tenzij er betaald wordt. Denk aan klantinformatie, e-mails of gevoelige documenten. Deze tactiek wordt vaak gebruikt bij bedrijven met privacygevoelige data.
De gevolgen van een ransomware-aanval kunnen ingrijpend zijn. Afhankelijk van de aard van het slachtoffer, een individu, MKB of multinational, varieert de impact, maar de schade is vrijwel altijd aanzienlijk.
De directe kosten bestaan meestal uit:
Losgeldbetalingen (die kunnen oplopen tot miljoenen)
IT-ondersteuning om systemen te herstellen
Inkomstenverlies door downtime van diensten of productie
Daarnaast zijn er vaak indirecte kosten zoals juridische ondersteuning, reputatieschade en investeringen in extra beveiliging na de aanval.
Bedrijven kunnen tijdelijk niet meer functioneren:
Productielijnen vallen stil
Websites, portals en systemen zijn onbereikbaar
E-mail en communicatiekanalen werken niet meer
Voor ziekenhuizen, infrastructuur en overheidsdiensten kan dit levensbedreigend of maatschappelijk ontwrichtend zijn.
Als er persoonsgegevens zijn buitgemaakt of gelekt, moet dit gemeld worden bij de Autoriteit Persoonsgegevens. Organisaties kunnen hoge boetes krijgen als blijkt dat hun beveiliging tekortschiet. Ook kunnen klanten of partners juridische stappen ondernemen bij schade of datalekken.
Klanten, investeerders en partners verliezen snel vertrouwen na een ransomware-incident, zeker als blijkt dat preventieve maatregelen ontbraken. Het herstellen van je imago kost vaak veel meer tijd en moeite dan het herstellen van je IT-systemen.
Er zijn de afgelopen jaren talloze ransomware-aanvallen geweest die wereldwijd schade hebben aangericht. Deze voorbeelden laten zien hoe verwoestend ransomware kan zijn, ongeacht de grootte of sector van het doelwit.
Een van de meest beruchte ransomware-uitbraken ooit. WannaCry maakte gebruik van een kwetsbaarheid in Windows en verspreidde zich razendsnel over netwerken. Ziekenhuizen in het VK werden getroffen, net als grote bedrijven zoals Renault en FedEx. Wereldwijd werden meer dan 200.000 systemen in 150 landen geïnfecteerd.
Wat begon als ransomware in Oekraïne groeide uit tot een digitale aanval die wereldwijd bedrijven lamlegde. In werkelijkheid was NotPetya geen traditionele ransomware maar eerder destructieve malware vermomd als ransomware. Bedrijven zoals Maersk, Merck en Rosneft waren slachtoffer en leden honderden miljoenen euro’s schade.
Ryuk richt zich op grote organisaties en vraagt extreem hoge losgeldbedragen. De aanvallen zijn vaak goed voorbereid, met wekenlange verkenning van netwerken. Ryuk is verantwoordelijk voor tientallen succesvolle aanvallen op ziekenhuizen, gemeenten en mediabedrijven.
LockBit is een zogeheten Ransomware-as-a-Service (RaaS), waarbij de makers de software beschikbaar stellen aan andere criminelen. Het netwerk erachter is zeer georganiseerd, met een eigen “klantenservice” en portalen voor slachtoffers. LockBit is nog steeds actief en blijft zich ontwikkelen.
Achter veel ransomware-aanvallen zitten georganiseerde hackersgroepen. Deze groepen werken vaak internationaal, maken gebruik van geavanceerde technieken en opereren soms als ware bedrijven met infrastructuur, klantenservice en affiliates.
Conti was een van de meest actieve ransomwaregroepen tot 2022. De groep stond bekend om zijn agressieve aanpak en het aanvallen van ziekenhuizen, overheden en bedrijven. Conti gebruikte een dubbel afpersingsmodel: versleuteling én dreiging met datalekken. Na interne ruzies en een datalek met hun eigen communicatie is de groep opgehouden te bestaan, maar voormalige leden zijn actief gebleven onder nieuwe namen.
REvil heeft meerdere wereldwijde aanvallen op zijn naam staan, waaronder die op vleesverwerker JBS en IT-leverancier Kaseya. De groep opereerde als RaaS (Ransomware-as-a-Service) en verdiende miljoenen. Na druk van Amerikaanse autoriteiten is REvil inactief geworden, maar varianten blijven circuleren.
DarkSide werd bekend na de aanval op Colonial Pipeline in de VS, wat leidde tot brandstoftekorten. De groep profileerde zich als ‘professionele’ cybercriminelen die bewust geen ziekenhuizen of onderwijsinstellingen aanvielen. Toch veroorzaakte de aanval wereldwijde paniek en politieke druk. Kort daarna verdween de groep, mogelijk tijdelijk, van de radar.
LockBit is momenteel een van de meest actieve ransomwaregroepen. Het platform functioneert als RaaS, waarbij affiliates zelfstandig doelwitten aanvallen met tools van LockBit. De groep is technisch sterk, snel en voortdurend in ontwikkeling. LockBit 3.0, de nieuwste variant, bevat functies zoals automatische netwerkverspreiding.
Ransomware voorkomen is beter, én goedkoper, dan genezen. Er is geen enkele oplossing die volledige bescherming biedt, maar een combinatie van technische maatregelen, bewustwording en beleid maakt het risico aanzienlijk kleiner.
Gebruik betrouwbare antivirussoftware en een endpoint detection & response (EDR)-oplossing. Zorg ervoor dat ook cloudomgevingen en SaaS-applicaties beveiligd zijn met multi-factor authenticatie (MFA) en toegangsbeheer.
Menselijke fouten blijven een van de grootste oorzaken van ransomware-infecties. Geef medewerkers regelmatige training over phishing, social engineering en veilig gedrag op het internet. Maak hen bewust van verdachte e-mails en onbetrouwbare links.
Zero Trust betekent dat geen enkele gebruiker of applicatie standaard wordt vertrouwd, ook niet binnen het netwerk. Elke toegang moet gecontroleerd en geverifieerd worden. Dit beperkt de schade als ransomware zich toch weet te verspreiden.
Veel sectoren hebben samenwerkingsverbanden waarin dreigingsinformatie wordt gedeeld. Door deel te nemen aan zulke netwerken kun je sneller reageren op nieuwe varianten of dreigingen die op komst zijn.
Maak regelmatig back-ups van alle belangrijke systemen en bestanden, en zorg dat deze offline of op een gescheiden netwerk worden opgeslagen. Test regelmatig of de back-ups werken en snel kunnen worden teruggezet.
Veel aanvallen maken gebruik van bekende kwetsbaarheden. Zorg dat alle systemen, applicaties en plug-ins up-to-date zijn met de laatste beveiligingspatches. Gebruik een patchmanagementsysteem om dit proces te automatiseren.
Een goed voorbereid plan beschrijft wat te doen bij een ransomware-aanval: wie verantwoordelijk is, welke stappen worden genomen, hoe communicatie verloopt en hoe herstel wordt aangepakt. Regelmatig oefenen is cruciaal.
Een ransomware-aanval kan verlammend zijn, maar een snelle en doordachte reactie maakt het verschil. Volg een gestructureerde aanpak om verdere schade te beperken en herstel mogelijk te maken.
Ontkoppel het geïnfecteerde apparaat direct van het netwerk (wifi, ethernet en externe opslag) om verspreiding te voorkomen. Zet het systeem niet uit, dit kan forensisch onderzoek bemoeilijken, maar sluit het fysiek af van andere systemen.
Breng zo snel mogelijk de interne IT-afdeling of externe IT-partner op de hoogte. Zij kunnen verdere besmetting detecteren, controleren of back-ups werken en het incident technisch analyseren.
Bij een datalek moet je binnen 72 uur melding doen bij de Autoriteit Persoonsgegevens. In sommige sectoren is melding bij toezichthouders of klanten verplicht. Informeer ook de politie of een cyber security instantie (zoals de NCSC) indien relevant.
Laat specialisten analyseren hoe de ransomware binnenkwam, wat er is geraakt en of er data is buitgemaakt. Deze informatie is belangrijk voor herstel, juridische stappen en toekomstige beveiliging.
Gebruik alleen betrouwbare, niet-geïnfecteerde back-ups om systemen opnieuw op te bouwen. Controleer deze grondig voordat je ze terugplaatst. Houd in gedachten dat sommige ransomware weken stil kan blijven om detectie te voorkomen.
In het algemeen wordt afgeraden om losgeld te betalen. Je stimuleert hiermee criminele netwerken en hebt geen garantie op het terugkrijgen van je data. Bovendien kunnen je gegevens alsnog verkocht of gelekt worden.
Overweeg betalen alleen in uiterste gevallen en in overleg met specialisten, juridische adviseurs en eventueel de autoriteiten.
Ransomware blijft zich ontwikkelen. Aanvallers passen hun methodes voortdurend aan en maken gebruik van nieuwe technieken om meer impact te maken en detectie te ontwijken. Hieronder enkele trends die momenteel opvallen.
Ransomware is niet langer alleen het domein van technische experts. Via RaaS kunnen criminelen zonder diepgaande kennis kant-en-klare ransomware huren. De ontwikkelaars krijgen een deel van het losgeld, terwijl affiliates de aanvallen uitvoeren. Deze aanpak vergroot de schaal en frequentie van aanvallen.
Steeds vaker kopiëren aanvallers eerst data voordat ze deze versleutelen. Slachtoffers worden dan niet alleen onder druk gezet om hun systemen te herstellen, maar ook om te voorkomen dat gevoelige gegevens online komen. In sommige gevallen wordt zelfs een derde drukmiddel ingezet, zoals het bellen van klanten of media.
Aanvallen zijn steeds vaker gericht op sectoren die moeilijk zonder digitale middelen kunnen functioneren: gezondheidszorg, onderwijs, logistiek en energie. Deze doelwitten zijn eerder geneigd te betalen vanwege de maatschappelijke of operationele gevolgen.
Ransomwaregroepen gebruiken machine learning om kwetsbaarheden sneller te detecteren of om phishingcampagnes te verfijnen. Ook het verspreiden binnen netwerken gebeurt steeds sneller en geautomatiseerder. Daardoor blijft er minder tijd over om in te grijpen.
Met de groei van cloudgebruik en IT-uitbesteding verleggen criminelen hun aandacht. Een aanval op één leverancier of cloudplatform kan tientallen klanten tegelijk treffen. Supply chain-aanvallen zijn lastig te detecteren en hebben vaak een groot bereik.
Ransomware is een van de schadelijkste en hardnekkige dreigingen in het digitale landschap. Of het nu gaat om een multinational of een lokale onderneming, iedereen kan doelwit worden. De aanvallen zijn slimmer, sneller en geavanceerder dan ooit, en de gevolgen kunnen enorm zijn.
Gelukkig kun je je ertegen wapenen. Met de juiste beveiligingsmaatregelen, regelmatige training, betrouwbare back-ups en een duidelijk incident response plan verklein je de kans op schade aanzienlijk.
Ransomware volledig voorkomen is moeilijk, maar met constante waakzaamheid en een proactieve aanpak ben je beter voorbereid dan de meeste slachtoffers.
Ransomware is kwaadaardige software die je bestanden versleutelt of je systeem blokkeert, met als doel losgeld te eisen voor toegang of herstel.
Bestanden worden versleuteld of je toegang tot het systeem wordt geblokkeerd. Je ziet vaak een melding met de eis om losgeld te betalen in ruil voor herstel.
WannaCry is een bekend voorbeeld. Deze aanval trof in 2017 honderdduizenden computers wereldwijd, waaronder ziekenhuizen en bedrijven.
Via phishing-e-mails, geïnfecteerde websites (drive-by downloads), misbruik van softwarelekken of via onbeveiligde externe toegang zoals RDP.
